Η ανεργία είναι ένα σύνθετο οικονομικό-κοινωνικό πρόβλημα, που γεννά παθολογίες σε πολλαπλά επίπεδα στις σύγχρονες δυτικές δημοκρατίες και οι ερευνητές που ασχολούνται με τον εντοπισμό των αιτίων της ή τον συσχετισμό της με άλλα φαινόμενα, τη διατέμνουν σε «κατηγορίες» προκειμένου να την αναλύσουν.
Θα ήταν όμως λάθος να εξετάσουμε το θέμα της ψυχολογίας των ανέργων ως μία ακόμη κατηγορία προς ανάλυση, ως μία ακόμη έκφανση ενός φαινομένου τόσο σύνθετου που δεν μπορούμε να το αγγίξουμε ούτε να το επιλύσουμε. Πολύ φοβούμαι ότι η υπερβολική θεωρητικοποίηση των προβλημάτων γεννά την απάθεια των πολιτών. Ο εργαζόμενος του σήμερα ενδέχεται να είναι ο άνεργος του αύριο. Πιστεύω λοιπόν ότι είναι σημαντικό να δούμε την ανεργία ως το σύμπτωμα ενός οργανισμού που νοσεί -και όχι ως την πάθηση. Τα ψυχολογικά προβλήματα των ανέργων πρέπει να τα προσεγγίσουμε με πνεύμα κατανόησης και βαθιάς ενσυναίσθησης.
Οι βραχυχρόνια άνεργοι βιώνουν αισθήματα κατωτερότητας, ανεπάρκειας και ανασφάλειας. Για να κατανοήσουμε τη βαθύτερη ρίζα της ανασφάλειας αυτής, πρέπει να τη δούμε από τη σκοπιά του ανέργου: δεν πρόκειται για τον αναμενόμενο φόβο για το άγνωστο που γεννά στον μέσο άνθρωπο η αβεβαιότητα της επόμενης μέρας σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Ο άνεργος βιώνει μια πραγματική «κρίση ταυτότητας». Εχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και όσο παρατείνεται η κατάσταση ανεργίας, παύει να δίνει στον εαυτό του οποιοδήποτε ελαφρυντικό. Έτσι, ολοένα και περισσότερο νιώθει αποκομμένος από τον κοινωνικό του περίγυρο, από τους φίλους του, αλλά και από την ίδια του την οικογένεια. Ερευνες συνδέουν την όξυνση της ανεργίας με την αύξηση της ξενοφοβίας, του ρατσισμού αλλά και του εθνικισμού. Ο άνεργος γίνεται φοβικός – και τίποτε δεν αναπαράγει τη βία πιο εύκολα από τον φόβο: φόβο για τον άλλον, τον διαφορετικό, τον ξένο, τον μη Έλληνα.
Οι μακροχρόνια άνεργοι υποφέρουν από σοβαρότερες και μονιμότερες ψυχολογικές διαταραχές: οι φοβίες και τα συμπλέγματα κατωτερότητας μορφοποιούνται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, που στρέφουν τον άνεργο είτε εναντίον των άλλων είτε εναντίον του ίδιου του εαυτού του. Πλήθος εμπειρικών ερευνών καταδεικνύουν ότι είναι αυξημένα τα ποσοστά των ανέργων που καταφεύγουν στη βία και στην παραβατικότητα. Τα ποσοστά είναι πολύ υψηλότερα μεταξύ άνεργων ανδρών χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου.
Αν οι άνεργοι, ιδιαίτερα οι νεαρής ηλικίας, δεν βρουν στήριγμα από την οικογένειά τους, είναι πιθανόν να αναζητήσουν στήριξη σε ομάδες εκτός οικογένειας, σε υποκουλτούρες που π.χ. κάνουν χρήση ουσιών κι εμπλέκονται σε πιο ήπιες μορφές παραβατικότητας (μικροκλοπές, επαιτεία κ.τ.λ.) ή σε πιο οργανωμένες συμμορίες των πόλεων, που διακινούν ναρκωτικά ή χρησιμοποιούν όπλα σε ληστείες. Γενικότερα, αν περισσότεροι άνεργοι που ανήκουν σε συγκεκριμένη φυλετική ή εθνική μειονότητα ζουν σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, τότε επακολουθεί η γκετοποίηση και η διαμόρφωση μιας «κουλτούρας της ανεργίας» [για τον όρο, βλ. το βιβλίο «The Truly Disadvantaged» του κοινωνιολόγου William Julius Wilson, που ανέλυε τις επιπτώσεις της έλλειψης σταθερού οικογενειακού εισοδήματος στις κοινότητες Αφροαμερικανών στα μεγάλα αστικά κέντρα («joblessness as a way of life»)].
Οι αυτοκαταστροφικές τάσεις μπορούν να οδηγήσουν τον άνεργο σε απόπειρες αυτοκτονίας. Δεν πρόκειται για αυτοκτονίες-καλέσματα για περισσότερη αγάπη και προσοχή (σαν κι αυτές που παρατηρούνται στους εφήβους). Είναι αυτοκτονίες απόγνωσης, αυτοκτονίες που αυξάνονται σε περιόδους οικονομικής κρίσης ή σε κοινωνίες που έχουν απολέσει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό την κοινωνική τους συνοχή.
Πρώτος ο Emile Durkheim, ο Γάλλος ιδρυτής της Κοινωνιολογίας, είχε μελετήσει το φαινόμενο στο πρωτοποριακό για την εποχή του έργο «Suicide», προσφέροντας και μια «τυπολογία» των αυτοκτονιών. Κατακόρυφη αύξηση των αυτοκτονιών έχει το τελευταίο έτος καταγραφεί και στη χώρα μας, αφού, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, έχουμε πλέον πάνω από τρεις αυτοκτονίες την εβδομάδα λόγω χρεών και ανεργίας. Πάνω από 150 ενώσεις στην Ελλάδα ασχολούνται με θέματα αυτοκτονιών και υπάρχει και μια ανοιχτή γραμμή για την αυτοκτονία, το 1018.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι προβλέψεις για το επόμενο εξάμηνο είναι εξαιρετικά δυσοίωνες. Επίσης, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι πολλά περιστατικά δεν καταγράφονται ως αυτοκτονίες, διότι οι οικογένειες τα δηλώνουν ως αιφνίδιους θανάτους από παθολογικά αίτια, φοβούμενες τον κοινωνικό στιγματισμό από τις τοπικές κοινωνίες. Ετσι, ο πραγματικός αριθμός των αυτοχείρων στην Ελλάδα εικάζεται ότι είναι πολύ υψηλότερος από αυτόν που αποτυπώνουν τα επίσημα στατιστικά στοιχεία.
Των ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ, [email protected], ΝΤΑΝΙ ΒΕΡΓΟΥ, [email protected] και της ΑΣΠΑΣΙΑΣ ΤΣΑΟΥΣΗ, Κοινωνιολόγος του Δικαίου (LL.Μ., Ph.D. University of Chicago), επισκέπτρια επίκ. καθηγήτρια στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Πηγή: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=172201
