Ελληνική Ταινία που έκανε αίσθηση. Προβάλλεται στους κινηματογράφους και κάθε θεατής που βγαίνει από τη σκοτεινή αίθουσα, έχει να μιλάει για εκείνη. Ταινία που δεν ξεχνάς. Την κουβαλάς μαζί σου για καιρό. Ο σκηνοθέτης αυτής, Μενέλαος Καραμαγγιώλης για το MySalonika, απάντησε σε όλα.
συνέντευξη στο Γιώργο Παπανικολάου
Πώς προέκυψε η δημιουργία της ταινίας J.A.C.E.; Τι ήταν αυτό που υπήρξε κινητήριος δύναμη για να γραφτεί η ιστορία αυτού του παιδιού;
Καταρχήν, ο συνήθης φόβος των παιδιών μπροστά στην εγκατάλειψη και την ορφάνια, ο τρόπος που αλλάζει η ζωή μας όταν ενηλικιωνόμαστε, τα παιδιά που συναντάω, ασυνόδευτα, στους δρόμους πουλώντας αντικείμενα, παίζοντας μουσική. Πάντα αναρωτιόμουν που κοιμούνται, ποιός τα προσέχει και κυρίως τι θα απογίνουν. Τα πάρκα της Αθήνας όπου ψάχνουν καταφύγιο τα παιδιά που ζουν μόνα τους, η ομάδα “Αρσις” όπου συνάντησα εγκαταλειμμένα παιδιά, η έννοια της οικογένειας που όσο απαραίτητη μοιάζει άλλο τόσο καταστροφική μπορεί να γίνει, η αδυναμία να απαντήσω ποιός είναι αληθινός έλληνας ή όχι, τα μπερδέματα τα δικά μου και των φίλων μου που μοιάζουν με παρατεταμένες και ταραγμένες εφηβείες, και κυρίως ο μικρός Οδυσσέας που ζούσε στην πολυκατοικία μου. Η ιστορία του έγινε η βάση του σεναρίου μαζί με το σύνδρομο J.a.c.e. που θα πει Just Another Confused Elephant- Άλλος Ένας Μπερδεμένος Ελέφαντας που έγινε η αφορμή και ο τίτλος της ταινίας.
Ποιό στοιχείο του χαρακτήρα του πρωταγωνιστή σου, αγαπάς περισσότερο και γιατί;
Καταρχήν τα μπερδέματα του, την αφοπλιστική του ειλικρίνεια, τις πατέντες που εφευρίσκει για κυκλοφορεί λάθρα και αόρατος, το ότι δεν παραιτείται ποτέ ενώ μοιάζει παθητικός στους βιαστικούς, το ότι δε βιάζεται, το ότι αγαπάει για πάντα και χωρίς όρους, το ότι όσο φοβάται τόσο πολεμάει ότι τον φοβίζει, το ότι τα όπλα του μοιάζουν ασήμαντα αλλά γίνονται αποτελεσματικά, το ότι ακυρώνει τη σιωπή και δεν παραδέχεται το αμετάκλητο γεγονός του θανάτου και κυρίως που ως αμετανόητα αφελής, επιμένει να ορμάει σε εμπόδια τοίχους.
Πώς βλέπεις το ελληνικό σινεμά; Γίνονται καλές ταινίες; Πού υστερεί ο ελληνικός κινηματογράφος;
Είμαι ο τελευταίος που θα πει αν είναι καλές οι ελληνικές ταινίες ή όχι γιατί εμένα μου αρέσουν εξαρχής τα απονενοημένα διαβήματα, όπως είναι το να κάνεις κινηματογράφο στην Ελλάδα. Πιστεύω ότι ο ελληνικός κινηματογράφος είναι δυναμικός, ειδικά όταν τολμάει και ρισκάρει, έχει αποδείξει ότι μπορεί να κερδίσει αδιανόητα στοιχήματα και νιώθω πως τα τελευταία χρόνια ανασυντάσσεται και επαναπροσδιορίζεται. Οι ιστορίες μας είναι η βασική του περιουσία και παλεύει να τις ψελλίσει με καινούργιους κι επινοητικούς τρόπους και η τόλμη και η αποκοτιά των ελλήνων κινηματογραφιστών είναι τα όπλα του. Ότι μου φταίει στο ελληνικό σινεμά είναι αυτά που προσπαθώ να διαχειριστώ στις ταινίες μου: μια παραγωγή που να νοιάζεται την ταινία και να μην την αντιμετωπίζει τσιγγούνικα και κοντόθωρα, που υπολογίζει το συνεργείο και τους ηθοποιούς, και που δε σκέφτεται σαν φραγκοφονιάς στήνοντας εκ του ασφαλούς ταινίες – συνταγές με περιορισμένη θεματολογία αλλά μια θεματολογία που αντιμετωπίζει τα ουσιαστικά θέματα της ζωής μας και δεν τα εξωραΐζει, ιστορίες που λένε την αλήθεια και στήνουν κόσμους ικανούς να ενσωματώσουν το θεατή για δυο ώρες τουλάχιστον, που του ανοίγουν ορίζοντες και του φωτίζουν σκοτεινές πλευρές της ζωής του, που στήνουν διαδραστική σχέση με τον θεατή καθώς τον κινητοποιούν συναισθηματικά, μια κινηματογραφική αφήγηση που χρησιμοποιεί τη δράση, και αγαπάει το σασπένς, πλοκή που ενδιαφέρει το θεατή και τον βάζει σε ένα καινούργιο σύμπαν διαφορετικό από το δικό του. Οι ελληνικές ταινίες δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα από τη στιγμή που γυρίζονται σε ένα τόπο που κατέχει μια ανεξάντλητη δεξαμενή ιστοριών και χαρακτήρων που βρίσκουν εξαιρετικούς ηθοποιούς να ακουμπήσουν και να αποκτήσουν υπόσταση αληθινή και ουσιαστική.
Ποια η γνώμη σου για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης;
Είμαι από τους τυχερούς που το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με έχει φιλοξενήσει και βραβεύσει σε όλες μου τις ταινίες από τα είκοσι μου χρόνια. Έχω πάρει μέρος σε όλες τις αλλαγές και μεταμορφώσεις του τα είκοσι τελευταία χρόνια, εκεί πρωτοπαίχτηκε ταινία μου σε μεγάλη οθόνη. Με έφερε σε επαφή με ένα δύσκολο και απαιτητικό κοινό, μου χάρισε ατέλειωτο χειροκρότημα, ύμνους αλλά και φωνές διαμαρτυρίας, ξένους συμπαραγωγούς, χρηματοδοτικές πηγές κι ευκαιρίες να δείξω τις ταινίες μου στο εξωτερικό, χρήσιμα λάθη και γόνιμες επιβραβεύσεις, μιαν υπέροχη παραλία να περπατήσεις και να παρηγορηθείς που τέλειωσε μια ταινία και να ονειρευτείς μιαν άλλη και κυρίως εξαιρετικούς κοσμοπολίτες κινηματογραφόφιλους θεατές, που δεν χαρίζονται εύκολα, αλλά τολμούν να κριτικάρουν, να επαινούν, να χειροκροτούν μια ταινία και να αφυπνίζουν σκηνοθέτες από τη ζάλη και το μπέρδεμα που φέρνει το να κάνεις κινηματογράφο στην Ελλάδα. Ευγνωμονώ τη Θεσσαλονίκη, στο μυαλό μου έχει συνδυαστεί με τον αληθινό κινηματογράφο και με την ελπίδα να συνεχίσω να κάνω ταινίες στην Ελλάδα, όσο δύσκολο και να μοιάζει.
Την εποχή που το download έχει πάρει ανεξέλεγκτη διάσταση, το μέλλον του ελληνικού σινεμά δεν είναι δυσοίωνο;
Όχι, δεν πιστεύω πως είναι δυσοίωνο γιατί όλοι μας θα βρούμε τρόπο να κάνουμε ταινίες κινηματογραφικές έστω κι αν πρόκειται να τις δει κανείς στο κινητό του, έστω κι αν χρειαστεί να τις πουλάμε παράνομα στο δρόμο οι ίδιοι. Είναι επώδυνο και δύσκολο και σχεδόν αδύνατο να ζήσεις και να βιοποριστείς κάνοντας σινεμά στην Ελλάδα, αλλά για όσους το έχουν κάνει ήδη μοιάζει μονόδρομος. Δε φοβάμαι το download ούτε καμιά από τις απειλές που κάνουν το μέλλον των ταινιών να μοιάζει δυσοίωνο. Το μόνο που φοβάμαι είναι να μη στερέψουν οι ιστορίες που αγαπώ και επειδή αυτό δε μπορεί να συμβεί, γιατί οι ιστορίες σε αυτό εδώ τον τόπο ήταν πάντοτε ανεξάντλητες και βαθιά πολιτικές το μόνο που φοβάμαι και πολεμάω είναι η παραίτηση που μοιάζει να μας κυριεύει τελευταία κάθε μέρα και πιο πολύ.
“Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους”. Μία τηλεοπτική σειρά που επιμελείσαι και είναι “κόσμημα” για την ελληνική τηλεόραση. Πώς προέκυψε το concept και η συνεργασία με την ΕΡΤ;
Ξεκίνησα να κάνω κινηματογράφο από την ΕΡΤ. Μιας και δεν είχα τη δυνατότητα να κάνω ταινίες όταν ξεκινούσα πάσχιζα τα ντοκιμαντέρ που έκανα να 'χουν τα συστατικά του κινηματογράφου που αγαπούσα. Έτσι και το “Ελαιας Αίγλη” και το “ROM” βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη, παίχτηκαν σε μεγάλη οθόνη -πράγμα που δε συνέβαινε στα ντοκιμαντέρ τότε- και βραβεύτηκαν και μου άνοιξαν ο δρόμο να προχωρήσω στη μυθοπλασία. Μετά από είκοσι χρόνια η ΕΡΤ μου ζήτησε μια σειρά ντοκιμαντέρ κι έτσι γύρισα σε ένα τελείως διαφορετικό τοπίο όπου το ντοκιμαντέρ γυρίζεται πιο εύκολα σε βίντεο κι όχι σε φιλμ, μοντάρεται σε κομπιούτερ κι όχι σε μουβιόλα, όλα είναι πιο εύκολα αλλά το ίδιο απαιτητικά και προπαντός πάντα με κινηματογραφικές απαιτήσεις. Ο λόγος που το έκανα ήταν γιατί πάντα πίστευα στους ήρωες που περιέχονται στα ψιλά των εφημερίδων και οι οποίοι δεν βρίσκουν βήμα στις οθόνες των ιδιωτικών καναλιών που τα τελευταία χρόνια είχαν κατακλυστεί από τηλεπερσόνες αμφίβολης αξίας. Ήθελα να συναντήσω τους πραγματικούς αξιοσημείωτους της εποχής μας και να μιλήσουν στην κάμερα χωρίς να καταπιέζονται από τους πλαστούς κανόνες των μετρήσεων τηλεθέασης και τις επιταγές μιας εφήμερης διασημότητας. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα ντοκιμαντέρ αυτά προκάλεσαν ενδιαφέρον, είχαν σημαντική απήχηση και τηλεθέαση και ταξιδεύουν σε διεθνή φεστιβάλ ένα χρόνο τώρα. Και κυρίως αξιοσημείωτοι που κυκλοφορούν λάθρα ανάμεσά μας, έστησαν ταινίες ντοκιμαντέρ όπου παρουσιάζουν παραδείγματα και τρόπους που αντιμετωπίζει κανείς κάθε κρίση και κάθε φόβο.
Στη ταινία το τραγούδι ερμηνεύεται από την Ελευθερία Αρβανιτάκη. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία σας;
Η Ελευθερία είναι μια γνήσια σινεφίλ που ζει με ταινίες, αγαπάει ταινίες και υποστηρίζει ταινίες. Πρωτοτραγούδησε το “Καθρεφτίζω το νου” από “ROM” και το “Μη φεύγεις” στο “Black out” γιατί ήθελε να στηρίξει τις ταινίες αυτές και γιατί ο τρόπος που ερμηνεύει τα τραγούδια είναι πάντα κινηματογραφικός και δεν τη νοιάζει η τεχνική αρτιότητα, όσο η απόδοση και η ουσιαστική ερμηνεία αυτού που πρέπει να πει το τραγούδι. Την παρακολουθώ χρόνια να τραγουδάει και νιώθω πως σε κάθε τραγούδι μπορεί να “παίζει” και να ερμηνεύει με το τρόπο της το ρόλο, αυτό που περιέχουν οι στίχοι και η μουσική. Κι όλο αυτό το κάνει με μια εξαιρετική οικονομία. Για αυτό όταν τέλειωνε το «J.A.C.E.» της το έδειξα επειδή είναι αμείλικτη. Το ότι της άρεσε πολύ ήταν κίνητρο να ολοκληρώσω την ταινία σε στιγμές δύσκολες και ανέλαβε η ίδια να “στήσει” την ιστορία του τραγουδιού φέρνοντας τη Λήδα Ρουμάνη που έγραψε τους στίχους και στήνοντας με το συνθέτη τον Χρήστο Δεληγιάννη, ένα διαφορετικό είδος ερμηνείας. Η τόλμη της με αιφνιδίασε και η γενναιόδωρη κίνηση της προς την ταινία με έκανε να συνεχίσω απτόητος γιατί όταν τελειώνει μια ταινία είναι εύκολο να αφεθείς και να τρομάξεις.
Τι θα συμβούλευες έναν νέο κινηματογραφιστή, που θα ήθελε τα φώτα σου;
Να μην κωλώνει, να κοιτάζει, να ψάχνει, να κρυφακούει, να νικήσει τα φώτα και την παγίδα της προβολής και να επικεντρωθεί στις ιστορίες του, να βρίσκει στον κινηματογράφο όσα του λείπουν κι όσα θεωρεί ουσιαστικά, να τα ενσωματώνει στις ιστορίες που αφηγείται, να απαλλάσεται από τη δικτατορία των τεχνικών μέσων και των χρημάτων και να μη συμβιβάζεται με ότι απεχθάνεται, να είναι ευέλικτος και συγχρόνως να βαδίζει σε τεντωμένο σκηνή χωρίς προστατευτικό δίχτυ, από κάτω, να είναι έτοιμος να διεκδικήσει με κάθε τρόπο όσα χρειάζεται μια ταινία για να γίνει, να βλέπει ταινίες (ακόμα κι αυτές που δεν του αρέσουν), να αναζητάει τη δική του γλώσσα και να την φοράει στις εικόνες, να μη φοβάται τους κριτικούς αλλά να τους ακούει κι όχι να τους υπακούει, να αφουγκράζεται το κοινό, να μην το ξεγελάει ούτε να το κολακεύει αλλά να επιδιώκει μια ζωντανή και διαδραστική σχέση μαζί του, να λατρεύει τους ηθοποιούς και να τους χαρίζει αυτό που τους αναλογεί για να μπορούν να εκτίθενται στις ιστορίες αβίαστα, να νιώθει και ο ίδιος ως ένα μέλος του συνεργείου και τίποτα παραπάνω κι ως έτσι να συμπεριφέρεται, να ξέρει ότι είναι ένας θυρωρός σε μια ταινία κι όχι κάτι περισσότερο, να κάνει ταινίες όταν έχει να πει κάτι που δεν μπορεί να αποφύγει να το εκφράσει αλλιώς κι όχι απλώς για να κάνει ταινίες, να γνωρίζει καλά και τη σκοτεινή μυστική πλευρά του κινηματογράφου πίσω από τα φώτα και τις κάμερες κι όχι μόνο αυτό που φαίνεται, να ξέρει πως οι ταινίες δεν κρίνονται συγχρονικά αλλά διαχρονικά και πως πάντα υπάρχει μια ταινία που παραμονεύει και περιμένει να γυριστεί άρα αυτό που θα γίνει είναι το πιο σημαντικό κι όχι αυτό που έγινε.
Ανήκεις στα πιο ταλαντούχα άτομα της έβδομης Τέχνης. Η χώρα μέσα από τη Τέχνη, πιστεύεις ότι παλεύει με το πολιτιστικό της κομμάτι; Οι καλλιτέχνες παράγουν το έργο που απαιτούν οι δύσκολοι καιροί μας ή σα να έχουμε επαναπαυθεί ολίγον ως…ελληνική καλλιτεχνική συνείδηση…
Δεν ξέρω που ανήκω και είμαι ο πλέον αναρμόδιος για να αξιολογήσω την ύπαρξη ταλέντου σε ό,τι κάνω αλλά ξέρω πως αν τη σκαπουλάρω κι αυτή τη φορά μετά από μια δύσκολη ταινία -στην οποία είμαι και ο παραγωγός- θα επιμείνω να λέω τις ιστορίες που αγαπώ και που είχα την τύχη, να βρω θεατές να τις αγαπούν και να τις θεωρούν πολύτιμες και ωφέλιμες. Η πραγματική πολιτική είναι αυτή που προκύπτει από μας τους ίδιους, από τη συμπεριφορά μας, από τις ιστορίες που λέμε, από τα ρίσκα που παίρνουμε. 'Οσο καταδικασμένη και να παρουσιάζουν τη ζωή μας μέσα από το μπαράζ των καθημερινών απειλών που εξαπολύονται από παντού, τα δικά μας όπλα είναι στα χέρια μας και θα μας επιτρέψουν να συνεχίσουμε να πολεμάμε και να διεκδικούμε όσα μας λείπουν κρατώντας ως πολύτιμο φυλαχτό κι εφόδιο τις απώλειες που μας σημάδεψαν τη ζωή. Γιατί όπως είπε ένας σπουδαίος σινεφίλ και κριτικός για το J.a.c.e. “είναι μια γνήσια πολιτική ταινία που δείχνει την ιστορία της Ελλάδας των τελευταίων τριάντα χρόνων ειπωμένη μέσα από τα μάτια ενός ήρωα που δεν έχει κανένα λόγο να πει ψέματα, να ωραιοποιήσει ή να διαστρέψει όσα έγιναν”. Αυτό που δεν πρέπει να επιτρέψουμε να μας σκοτώσουν είναι η ελπίδα. Και η ελπίδα είναι φανερή και σε όσα παράγονται σε αυτό που λέγεται τέχνη σ’ αυτή τη χώρα. Δεν ξέρω τι θα πει ελληνική καλλιτεχνική συνείδηση και πως μπορεί να την ορίσει επακριβώς κανείς, αλλά οτιδήποτε λέμε και οτιδήποτε κάνουμε έχει πολιτική υπόσταση. Κάθε έργο τέχνης, είτε το θέλει, είτε όχι, κάνει μια πολιτική δήλωση, ακόμα και η αδράνεια είναι μια δήλωση, μια στάση πιθανόν αναμονής. Αυτό που δεν πρόκειται να δικαιολογήσω ποτέ και που το πολεμάω καθημερινά, είναι η παραίτηση και η ιδιοτέλεια. Συχνά τα πράγματα μας σπρώχνουν προς τα κει και έτσι έχει ρημαχτεί ο τόπος μας πολλές φορές.
Η ταινία «J.A.C.E.» είναι αφιερωμένη στη Μαλβίνα. Τι κρατάς από εκείνη, που θα ήθελες να το μοιραστείς μαζί μας….μια της φράση, μια ιδέα….
Όσα καίρια, ψυχοτρόπα και πολύτιμα έχει πει και όσα παντοτινά επίκαιρα γράφει στα βιβλία της μαζί με τη φράση-μότο πως “ο καθένας βρίσκει τη μάρκα του”. Συχνά καταφεύγω στην παραίνεση της “μην τους αφήσεις να σε σταματήσουν, μόνο αυτό θα μετανιώσεις” που είναι η πρώτη φράση που είπε για το «J.A.C.E.». Συνεχίζει να εμπνέει, να αφυπνίζει και να εμψυχώνει διαρκώς τους ανθρώπους που βρίσκουν στα λόγια της και στο τρόπο της, έναν αποτελεσματικό τρόπο για να διαχειρίζονται το παράλογο και τις συνεχείς αδικίες της ζωής. Για αυτό την ευγνωμονώ και νιώθω πως τη χρειαζόμαστε και κρατάω πολύτιμο φυλαχτό, τις κουβέντες της και τα βιβλία της.
Ολοκληρώνοντας, αυτή τη συνομιλία με το Μενέλαο, έχω να πω μοναχά το εξής: αυτή η ταινία δεν χάνεται!
Το trailer του “J.A.C.E.” ακολουθεί:
